Arhiv Jugoslavije

oznaka fonda: 318

naziv fonda: SAVEZNI SEKRETARIJAT ZA OBRAZOVANJE I KULTURU

stvaraoci arhivske građe: Sekretarijat za prosvetu (1953-1956); Sekretarijat SIV za prosvetu i kulturu (1956-1963); Savezni sekretarijat za prosvetu i kulturu (1963-1965); Savezni sekretarijat za obrazovanje i kulturu (1965-1967).

granične godine fonda: 1954-1967.

granične godine građe: 1926-1971.

period građe fonda: FNRJ, SFRJ

količina arhivske građe: 275 fascikli, 32 knjige evidencije i 3 kartoteke.

dužina fonda: 31.6

stanje građe: dobro

sređen:      stepen sređenosti građe: arhivistički obrađen

obrađivač: Branko Pušica, Nikolina Miljević

informativno sredstvo: inventar

knjige evidencije:      personalije:      indeksi:     

mikrofilmovan:      digitalizovan:

istorijat tvorca fonda:

Sekretarijat za prosvetu obrazovan je nakon ukidanja Saveta za nauku i kulturu, kao administrativni organ SIV-a. Za datum osnivanja Sekretarijata uzima se 17. mart 1953, kada je Erih Koš imenovan za sekretara za pitanja prosvete. U delokrug Sekretarijata ulazila su pitanja iz oblasti prosvete, nauke, kulture i statistika o naučnim, kulturnim i prosvetnim ustanovama. Isključivo administrativna uloga koja mu je dodeljena imala je za posledicu brojne promene u organizaciji i nadležnostima u odnosu na položaj ukinutog Saveta za nauku i kulturu. Drastično smanjenje broja zaposlenih negativno se odrazilo na rad Sekretarijata. Obim poslova na izradi novih propisa za potrebe SIV-a onemogućio je Sekretarijat da se u dovoljnoj meri posveti rešavanju ostalih zadataka iz svoje nadležnosti, u prvom redu vršenja nadzora nad primenom postojećih saveznih propisa i zakonitosti propisa republičkih i lokalnih organa. Pomenutom reorganizacijom državne uprave ukinuto je Odeljenje za međunarodne veze Sekretarijata za prosvetu a njegovi poslovi prešli su u nadležnost Komisije za kulturne veze sa inostranstvom i, jednim delom, Jugoslovenske nacionalne komisije za UNESKO. Deo poslova iz oblasti međunarodne saradnje vraćen je u nadležnost Sekretarijata obrazovanjem Sektora za međunarodne veze u decembru 1955. godine. Preko njega su realizovani brojni programi pomoći iz inostranstva: tehnička pomoć UNESKO-a, tripartitna pomoć SAD, Engleske i Francuske, pomoć Fordove fondacije, itd. Sledeći korak u utvrđivanju organizacionog okvira i delokruga rada Sekretarijata učinjen je donošenjem Uredbe o organizaciji i poslovanju SIV-a iz maja 1954. godine. Nadležnosti Sekretarijata za prosvetu utvrđene su odredbama čl. 59 i 63 navedene Uredbe. Članom 59 Sekretarijatu su dodeljeni sledeći poslovi:

- da prati izvršenje saveznih zakona i drugih propisa i stara se o izvršenju zaključaka SIV-a u oblasti prosvete i kulture;
- da se stara o obezbeđenju statističkih podataka i drugih materijala o naučnim, prosvetnim i kulturnim ustanovama i drugim pitanjima i problemima iz oblasti prosvete, kulture i nauke o čemu ima da podnosi izveštaje Veću;
- da priprema materijal, daje mišljenje i predlaže Veću mere koje treba preduzeti po pitanjima iz oblasti prosvete i kulture;
- da priprema nacrte propisa iz oblasti prosvete i kulture.

U članu 63, koji ima opšti karakter, stoji sledeće: „Sekretarijati Veća dužni su u svom delokrugu da prate propise republičkih i lokalnih organa, da ukazuju Veću na one njihove propise koji su u suprotnosti sa saveznim zakonom i drugim propisima i da mu predlažu preduzimanje mera za koje je Veće ovlašćeno, kao i da pribavljaju podatke i materijale potrebne Veću za donošenje propisa i drugih akata Veća, za rešavanje organizacionih pitanja i za određivanje smernica za rad saveznih organa uprave“. Organizacija Saveznog izvršnog veća uspostavljena pomenutom Uredbom uzrokovala je brojne probleme u radu sekretarijata SIV-a. Najveće probleme uzrokovala je težnja za ograničavanjem uloge sekretarijata isključivo na pripremu propisa i mera prema odlukama odbora SIV-a. Time su sekretarijati gubili svaku inicijativu. Osim toga, ograničavana je veza između sekretarijata i ostalih saveznih i republičkih ustanova. Drugi značajan razlog nerazvijenosti sekretarijata proisticao je iz ograničenosti postojećeg kadra. Usled svega, nametnula se potreba da se pojedinim sekretarijatima, među njima i Sekretarijatu za prosvetu, daju određena upravna ovlašćenja, kako bi SIV i odbori bili oslobođeni rešavanja nekih upravnih pitanja. U tadašnjem sistemu uprave, postojalo je shvatanje da su „sekretarijati neposredni organi pojedinih odbora“. Suštinu daljih promena u sistemu organizacije savezne i republičke uprave predstavljala je težnja za rasterećenjem izvršnih veća i njihovih odbora i prenošenje svih operativnih funkcija na organe uprave. Trebalo je snažnije podvući njihovu samostalnost i dati im prava i ovlašćenja koja su im po ustavnom zakonu i pripadala. Nužno je bilo pojačati i vertikalnu povezanost između organa uprave raznih stepena. Posebno mesto u razvoju organa državne uprave ima Zakon o državnoj upravi koji je stupio na snagu 5. aprila 1956. godine. Navedenim zakonom utvrđena su osnovna načela unutrašnje organizacije saveznih organa uprave. Prema odredbama zakona, njihova unutrašnja organizacija imala se utvrđivati uredbama SIV-a. Sekretarijati SIV-a i drugi savezni organi uprave mogli su unutrašnju organizaciju utvrditi pravilnicima koje su donosili uz ovlašćenje i saglasnost SIV-a. Zakonom o saveznim organima uprave, donetim istovremeno kad i Zakon o državnoj upravi, po prvi put u dotadašnjem razvoju saveznih organa uprave, pojedinačno su određeni savezni organi uprave, njihov delokrug i međusobni odnosi. Od tog trenutka Sekretarijat za prosvetu nastavlja rad kao Sekretarijat SIV-a za prosvetu i kulturu. Delokrug rada Sekretarijata određen je članom 23 pomenutog zakona. U njegovu nadležnost ulazili su poslovi iz oblasti školstva, prosvete i kulture kao i održavanje međunarodnih veza u pomenutim oblastima. Proširene nadležnosti i novi zadaci dodeljeni Sekretarijatu nametnuli su potrebu za osnivanjem nekoliko stručnih saveta i komisija pri Sekretarijatu. Najznačajniji među njima bili su: Savet za stipendije (od 01.08.1956), Savet za radio-difuziju i televiziju (od 30.01.1958), Savet za film (od 30.01.1958) i Savet za prosvetna pitanja nacionalnih manjina (od 19.06.1958). Od 24. aprila 1958. Sekretarijat preuzima od SIV-a nadzor nad radom Komisije za kulturne veze sa inostranstvom za koju, od tada, obavlja stručne i administrativne poslove. Tokom svog postojanja, Sekretarijat je vršio nadzor nad radom više ustanova iz oblasti prosvete i kulture. Donošenjem Ustava SFRJ 1963. godine počinje nov period u razvoju saveznih organa uprave. Novim Ustavom određeni su opšta uloga i funkcija organa uprave u društveno-političkom sistemu. U isto vreme naglašena je njihova samostalnost u okviru dodeljenih zakonskih ovlašćenja i odgovornost za rad skupštini i njenim političko-izvršnim organima. Odredbama Ustava iz 1963. SIV je definisan kao organ Savezne skupštine kome se poverava političko-izvršna funkcija u okviru prava i dužnosti federacije. SIV je postao telo odgovorno za sprovođenje politike federacije čije osnove utvrđuje Savezna skupština. Izvršenje Ustavnog zakona o sprovođenju Ustava SFRJ, dovelo je do novih promene u organizaciji i radu Sekretarijata koji nastavlja rad kao Savezni sekretarijat za prosvetu i kulturu. Od 18. juna 1964. u sastavu Sekretarijata deluje i Savet za pitanja školovanja stranih državljana. Od zakonskih propisa donetih po usvajanju Ustava iz 1963. najveći uticaj na državnu organizaciju imao je Zakon o saveznoj upravi od 25. februara 1965. godine. Navedenim zakonom detaljno su razrađene ustavne odredbe o položaju, ulozi i organizaciji saveznih organa uprave, njihovoj funkciji i odnosima sa ostalim organima i organizacijama. Zakonom o saveznim organima uprave od 18. marta 1965. pojedinačno su određeni savezni organi uprave i savezni organi, odnosno organizacije koji vrše poslove od interesa za federaciju. Najuočljivija promena do koje je doveo pomenuti zakon ogledala se u daljim izmenama u imenu Sekretarijata čiji zvaničan naziv od tada glasi Savezni sekretarijat za obrazovanje i kulturu. U aktivnostima Sekretarijata i dalje su dominirali stručni i administrativni poslovi koje je ovaj organ uprave obavljao za Saveznu skupštinu i SIV. Poslovi sa karakterom upravne nadležnosti činili su znatno manji deo aktivnosti Sekretarijata. U datim okolnostima sve češće su se mogli čuti predlozi za ukidanje postojećeg Sekretarijata i osnivanje Saveta za obrazovanje i kulturu. Kao ilustracija aktuelnih razmišljanja može nam poslužiti materijal „Organizacija savezne uprave – stavovi i predlozi“. Ovde stoji da „za oblasti u kojima federacija sama utvrđuje opšta načela i u osnovi nema neposredne izvršne funkcije, kao što su obrazovanje, kultura i naučni rad, treba formirati savete i druga tela sa statusom izvan strukture državne uprave u užem smislu“. Pomenute stavove delili su i članovi Odbora za prosvetno-kulturna pitanja Saveznog veća Savezne skupštine. Aktuelna razmišljanja o novim modelima državne organizacije rezultirala su usvajanjem Zakona o saveznim organima uprave, saveznim savetima i saveznim organizacijama iz maja 1967. godine. Novim zakonom ukinut je dotadašnji Savezni sekretarijat za obrazovanje i kulturu i umesto njega obrazovan Savezni savet za obrazovanje i kulturu, kao stručno telo SIV-a za poslove iz oblasti kulture, obrazovanja i fizičke kulture.

skraćenice:


istorijska beleška: